Je hoort het de leraar op school nog zeggen. Hij vraagt aandacht voor een moeilijk wiskundig probleem. Aandacht of attentie is een bij iedereen bekend begrip, maar lastig te omschrijven. Eén definitie is: bij attentie richt de geest zich selectief op één object uit een veelheid van objecten. Een ander voorbeeld: Je staat met iemand te praten tijdens een receptie met veel geroezemoes. Het gesprek met jouw gesprekspartner interesseert je en onwillekeurig selecteer je zijn woorden zodanig dat de andere geluiden ‘ruis’ worden (het cocktail party phenomenon).
De laatste jaren is ‘aandacht’ sterk in de belangstelling komen te staan van neurofysiologen en neuropsychologen. De reden daarvoor is dat aangetoond is dat sterke aandacht, bijvoorbeeld voor een visueel beeld op een monitor, de koppelingen tussen de zenuwcellen in de visuele schors versterken. Dat werd bij de mens met geavanceerde technieken aangetoond maar het bleek ook uit fMRI technieken. Die bevindingen zijn heel interessant want ze geven aan dat geconcentreerde en langdurige aandacht een direct effect heeft op de geheugenvorming.
De onderzoeker Posner en zijn collega’s en daarna vele anderen hebben aannemelijk gemaakt dat er twee circuits in de hersenschors zijn die betrokken zijn bij die specifieke effecten van aandacht. Eén circuit (het bottom-up circuit) wordt geactiveerd wanneer er van buitenaf iets de sterke aandacht trekt (zoals een ongeluk op straat) en het andere circuit (het top-down circuit) wordt actief wanneer je zélf plotseling heftig geïnteresseerd raakt in een probleem of iets anders. Beide circuits strekken zich uit over de hersenschors van pariëtaal (achter en boven) naar de frontaal (vóóraan).
Het is merkwaardig dat het top-down circuit vooral uitgesproken aanwezig blijkt te zijn in de rechter hersenhelft. Dat heeft tot gevolg dat een herseninfarct in de rechter schorshelft (die een hemineglect veroorzaakt aan de linkerzijde) over het algemeen ernstiger en uitgebreider zijn dan een hemineglect rechts door een infarct in de linker hersenschors.
Er wordt veel onderzoek gedaan naar op welke wijze deze circuits de activiteit beïnvloeden van de circuits van zenuwcellen die zintuigelijke informatie naar de hersenen voeren. Eén van die mogelijkheden is dat deze circuits ervoor zorgen dat de activiteit in die vele zintuigvezels gesynchroniseerd wordt. Dat versterkt de kans op de vorming van sterkere koppelingen tussen zenuwcellen (“firing together leads to wiring together”, Donald Hebb).
Dit is één van de onderwerpen die aan de orde komen in de ITON-cursus van Neuron tot het Brein, Bewegen en Bewustzijn, klik hier voor meer informatie en inschrijven.
Bijschrift: Een patiënt na een herseninfarct aan de rechter zijde werd gevraagd de voorbeelden links na te tekenen. Merk op dat de linkerkanten van de voorbeelden ontbreken in de tekeningen. (bron: Mesulam, M.M. (1999) Spatial attention and neglect. Trans. Royal Soc. London, Series B, 354 (1387) 1335 – 1346)
